ਗੁਰਬਾਣੀ : ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਬਦਲ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ
"ਗੁਰਬਾਣੀ ਇਸੁ ਜਗ ਮਹਿ ਚਾਨਣੁ ਕਰਮਿ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਏ" ਗੁਰਬਾਣੀ (Gurbani) ,ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਦੀ ਰਸਨਾ ਤੋਂ ਨਿਕਲੀ ਬਾਣੀ.. ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਤੋਂ ਭਾਵ ਉਸ ਸੱਚ ਤੋਂ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸੇਵ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਿਆਂ ਸੱਚ ਨਾਲ ਇਕਮਿਕ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਸਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਉਸ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਬਾਣੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਵਾਣੀ ਦੇ ਅਰਧ ਤਤਸਮ ਰੂਪ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਅਰਥ ਹਨ,ਬੋਲ, ਜਾਂ ਕਥਨ ।ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਹ ਬੋਲ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਜੁੜਦੇ ਹਨ ਉਹ ਕਥੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ,ਸਗੋਂ ਉਹ ਇਲਹਾਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ..ਧੁਰ ਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਵਖਿਆਉਣ ਲਈ। ਇਸਦਾ ਘੜਨਹਾਰਾ ਯੁਗਾਂ-ਯੁਗਾਂਤਰਾਂ ਦੇ ਸੱਚ ਦਾ ਵਾਹਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ (Sri Guru Granth Sahib ji) ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਬਾਣੀ, ਭਗਤ ਸਾਹਿਬਾਨ ,ਭੱਟ ਸਾਹਿਬਾਨ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਹੀ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਪਾਵਨ ਬਾਣੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
image From SGPC Website
ਭਾਰਤੀ ਚਿੰਤਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮ ਵੇਦਕ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਉਪਨਿਸ਼ਦ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਾਧਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।ਪਰ ਗੁਰਬਾਣੀ (Gurbani) ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਮਕਾਂਡ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦਾ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਇਕ ਅਜਿਹੇ ਅਕਲੀ ਸੱਚ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮਨੁੱਖ ਸਾਧਾਰਨ ਸਮਝ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਰੂਹ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਆਤਮਾ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਮੇਲ ਦੀ ਕੜੀ ਵਜੋਂ ਤਸੱਵਰ ਕਰਦਿਆਂ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੇ ਜਿਊਣ ਦਾ ਹਾਮੀ ਬਣਾਵੇ।
"ਭਈ ਪਰਾਪਤਿ ਮਾਨੁਖ ਦੇਹੁਰੀਆ।।
ਗੋਬਿੰਦ ਮਿਲਣ ਕੀ ਇਹ ਤੇਰੀ ਬਰੀਆ।।"
ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਰੂਹ ਦਾ ਸਕੂਨ
ਬਣਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਅਸਲੀ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਅਰਥ ਸਮਝਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਗੁਰਬਾਣੀ:ਅਵਤਰਣ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼----
ਗੁਰਬਾਣੀ (Gurbani) ਹੋਂਦ ਇਲਾਹੀ ਹੈ ਭਾਵ ਰੱਬੀ ਅਜ਼ਮਤ ਦਾ ਸੱਚ ਜਦੋਂ ਰਹੱਸ ਦੇ ਬੋਧ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਇਲਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਵਲਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਸ਼ਬਦ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ"ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ" ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਆਈ।।
ਤਿਨਿ ਸਗਲੀ ਚਿੰਤ ਮਿਟਾਈ।।
image From SGPC Website
ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੋ : ਗਾਇਕ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸੁੱਖੀ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਸਦਮਾ, ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਇਸ ਮੈਂਬਰ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ
ਲਿਖਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਾਣੀ (Gurbani) ਕਦੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਤਰੀਕੇ ਰਾਹੀਂ ਸੰਭਾਲੀ ਗਈ... ਇਸ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਦਿਆਂ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਪੋਥੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ,ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ 'ਨਾਨਕ' ਛਾਪ ਨਾਲ ਉਚਾਰੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਪੋਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਪਿਰਤ ਦੂਸਰੇ ਗੁਰਦੇਵ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਜਿਉਂ ਦੀ ਤਿਉਂ ਤੁਰਦੀ ਗਈ।ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਸਦੇ ਉਤਾਰੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਗਏ।ਤੀਸਰੇ ਗੁਰਦੇਵ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਗੁਰਬਾਣੀ ਉਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਇਤਨੀ ਮਕਬੂਲ ਹੋਈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਪੋਥੀਆਂ ਤੇ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ।ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਤੀਸਰੇ ਗੁਰਦੇਵ ਤੱਕ ਇਕਤਰਿਤ ਗੁਰਬਾਣੀ (Gurbani)ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੋਤਰੇ, ਬਾਬਾ ਮੋਹਨ ਜੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸਹੰਸਰਾਮ ਪਾਸੋਂ ਪੋਥੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਦੀਆਂ ਪੋਥੀਆਂ' ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ।ਪੰਚਮ ਗੁਰਦੇਵ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਮੌਲਿਕਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਯਤਨ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤਾ।ਜਿਸ ਦੀ ਅਰੰਭਤਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਾਬਾ ਮੋਹਨ ਜੀ ਪਾਸੋਂ'ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਦੀਆਂ ਪੋਥੀਆਂ 'ਤੋਂ ਹੀ ਕੀਤੀ।ਪੰਚਮ ਗੁਰਦੇਵ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਮੁੱਚੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ 30 ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਤਰਤੀਬ ਦਿੰਦਿਆਂ,52 ਸਿਰਲੇਖ ਦੇ ਕੇ ਕ੍ਰਮਬੱਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫੇਰ ਭਗਤ ਬਾਣੀ,ਭੱਟ ਬਾਣੀ,ਗੁਰਸਿਖਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਜ ਕਰਦਿਆਂ ਸ੍ਰੀ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਿਤ ਕੀਤਾ।ਸਮੁੱਚੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਰੂਪ ਦੇ ਆਧਾਰਾਂ, ਕਈ ਉਪ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਤਰਤੀਬ ਦਿੰਦਿਆਂ, ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਦੁਪਦੇ, ਚਉਪਦੇ, ਅਸਟਪਦੀ ਆਦਿ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦਿੰਦਿਆਂ 'ਘਰ' ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੁਆਰਾ ਉਚਾਰੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ 'ਮਹਲਾ' ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕੀਤਾ।ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮੁੱਚੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ,ਹਰੇਕ ਬਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਅੰਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਵਾਧੇ-ਘਾਟੇ ਜਾਂ ਮਿਲਾਵਟ ਦੀ ਕੋਈ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਬਾਕੀ ਨਾ ਰਹੇ।ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ ਦੀ ਲਿਖਾਈ ਦੀ ਸੇਵਾ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਲੈ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਬੋਧ ਵਿਚ ਪਰਬੀਨ ਹੋਣ ਦੀ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿਤੀ।ਅਤੇ ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਮੁੱਚੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਭਾਦੋਂ ਸੁਦੀ ਏਕਮ,1661 ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੀਤਾ।ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਜਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਇਲਾਹੀ ਵਾਕ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ....
"ਸੰਤਾ ਕੇ ਕਾਰਜਿ ਆਪਿ ਖਲੋਇਆ ਹਰਿ ਕੰਮੁ ਕਰਾਵਣਿ ਆਇਆ ਰਾਮ।।"
ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਚਨਾ ਕਾਲ ਅਤੇ ਲਿਪੀ.....
ਉਪਰੋਕਤ ਸਭ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ (Gurbani)ਰਚਣ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਦੋੰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਹ ਕਿਸ ਲਿੱਪੀ ਵਿਚ ਉਤਾਰੀ ਗਈ।ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਲਾਜ਼ਮ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਦਰਜ ਆਸਾ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਉਚਾਰੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ 'ਪੱਟੀ' ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਲਿੱਪੀ ਵਰਤਮਾਨ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਰੂਪ ਹੀ ਹੈ।ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚਲੇ ਬੋਲ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਕਿਸੇ ਭੁਲੇਖੇ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦਿੰਦੀ।ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਜਦੋਂ ਉਚੇਰੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜਗਤ ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣਦੀ ਹੈ।ਰਹੱਸ ਸੂਖਮ ਰੂਪ ਨਾਦ ਰਾਹੀਂ ਬੋਧ ਵਿਚ ਉਤਰਦਾ ਹੋਇਆ, ਅੱਖਰ ਤੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਮੇਲ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ ਬਣ ਉੱਤਰਦਾ ਹੈ।ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਨੁਭਵ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੁਰਤ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਰਬੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ,ਬ੍ਰਿਜ, ਅਵਧੀ, ਬੰਗਾਲੀ,ਰਾਜਸਥਾਨੀ, ਖੜੀ ਬੋਲੀ,ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਉੱਪ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਲਹਿੰਦੀ, ਸਿੰਧੀ, ਪੋਠੋਹਾਰੀ, ਬਾਂਗਰ, ਮਾਝੀ ਸਭ ਵਿੱਚ ਇਕੋ ਸਿਧਾਂਤ ਤੇ ਵਜਦ ਹੈ।ਇਹ ਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਇਲਾਹੀ ਹੁਕਮ ਵਾਂਗ ਨਾਜ਼ਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਹਉ ਆਪਹੁ ਬੋਲਿ ਨਾ ਜਾਣਦਾ ਮੈ ਕਹਿਆ ਸਭ ਹੁਕਮਾਉ ਜੀਉ
ਅਸਲੀ ਗੱਲ ਇਸ ਵਿਚਾਰ 'ਤੇ ਵੀ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਾਣੀਕਾਰ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ...
ਲਿਖੇ ਬਾਝਹੁ ਸੁਰਤਿ ਨਾਹੀ ਬੋਲਿ ਬੋਲਿ ਗਵਾਈਐ.....
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼ਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸਦੀਆਂ ਦਾ ਅਧਿਆਤਮਕ ਪੈਂਡਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜੋ ਲਿਖਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਰੂਹਾਨੀ ਇਲਮ ਦਾ ਸੱਚ ਸਵੀਕਾਰਦਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਅਦਬੋ-ਅਦਾਬ ਦਾ ਉਹ ਇਲਮ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਨਵ ਜਾਤੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਦੇ ਸੱਚ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।